İran və İsrail arasında atəşkəsin qalıcı olub-olmayacağını söyləmək hələ tezdir. Lakin Tehran üzərindən asılan müharibə qılıncı Ermənistanı mühüm ticarət nöqtəsindən məhrum edə, onun suverenliyinə əhəmiyyətli təsirləri olan məsələlərdə Rusiya və Azərbaycanın diplomatik təzyiqlərinə müqavimət göstərmək qabiliyyətini zəiflədə bilər.

Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə eurasia.net yazıb.

Təhlildə qeyd olunur ki, iyunun 13-də İran-İsrail münaqişəsi başlamazdan əvvəl İran Ermənistanın xarici dünya ilə yeganə etibarlı ticarət əlaqəsi hesab edilə bilərdi və hətta o zaman da İran marşrutu dar boğazlarla üzləşmişdi:

Türkiyə və Azərbaycan sərhədləri əsasən Ermənistan ticarəti üçün bağlı olaraq qalır və Gürcüstan son aylarda Rusiya ilə bağlı ixracı pozmaq üçün Kremlin göstərişi ilə hərəkətə keçib.

Kremlin Ermənistanın qiymətli daşlar və qiymətli metalların təkrar ixracını məhdudlaşdırmaq qərarına görə Ermənistanın ticarət dövriyyəsinə bu il artıq böyük zərbə vurulub. İran marşrutları ilə ixracın azalması isə İrəvanın ticarət problemlərini daha da gücləndirə bilər.

İran həm də Azərbaycanı Naxçıvan anklavı ilə birləşdirəcək, Ermənistan ərazisindən keçməli Zəngəzur dəhlizinə görə davam edən mübahisədə İrəvanın mühüm diplomatik dəstəkçisi olub. Bu günə qədər Ermənistan Azərbaycana Zəngəzur marşrutu üzrə hər hansı ekstraterritorial imtiyazların verilməsinə qəti şəkildə qarşı çıxıb və İran rəsmiləri dəhlizin yaradılmasının iki ölkənin “strateji” sərhədi boyunca ticarət əlaqələrinə təhlükə yaradacağını düşünürlər.

Erməni müşahidəçiləri indi narahatdırlar ki, İranı strateji cəhətdən zəifləmiş hesab edən Bakı diplomatik və hərbi təzyiqləri artırmağa cəhd edə bilər.

“Ermənistanın ərazi bütövlüyünün qorunmasında və “Zəngəzur dəhlizi”nin yaradılmasının qarşısının alınmasında İran uzun müddət mühüm rol oynayıb”,- Yeqiya Taşcian “Armenian Weekly”də dərc olunan şərhində yazıb və əlavə edib ki, “Bakı və Ankara Tehranın zəifliyinə regional olaraq təcrid olunmuş Ermənistana təzyiq göstərmək üçün fürsət pəncərəsi kimi baxırlar”.

Məsələ İran üçün o qədər vacib görünür ki, hətta Tehran İsraillə raket zərbələri endirdiyi bir vaxtda İranın Xarici işlər naziri Abbas Əraqçi iyunun 17-də Zəngəzur məsələsini İran üçün “qırmızı xətt” kimi səciyyələndirərək Azərbaycanı hər hansı birtərəfli addım atmaqdan çəkindirməyə çalışıb.

İranın bu cür ritorikasının Bakını çəkindirmək üçün yetərli olub-olmaması indiki məqamda dəqiq deyil. İlham Əliyev administrasiyası İrəvana təzyiqləri gücləndirməklə yanaşı, öz variantlarını açıq saxlamaq niyyətində görünür. İyunun 14-də prezidentin xarici siyasət müşaviri Hikmət Hacıyev Ermənistanı “Zəngəzur dəhlizinin açılması istiqamətində ilk mühüm addımı atmağa” çağırıb. İyunun 18-də Bakıda çıxışı zamanı Əliyev bildirib ki, Ermənistan azərbaycanlıların “Qərbi Zəngəzur bölgəsi”nə və ya Ermənistanın Sünik vilayətinə qayıtmasını asanlaşdırmalıdır. Əliyev iddia edir ki, yüz minlərlə azərbaycanlı 20-ci əsrin əvvəllərində ərazidən zorla qovulub.

“Tarixi ədalət bu insanların öz vətənlərinə dinc və təhlükəsiz şəkildə qayıtmasını təmin etməyi tələb edir”,- Əliyev bildirib.

Azərbaycan rəsmiləri Ermənistanı hədələyərkən, İsraillə güclü müdafiə və təhlükəsizlik əlaqələrinə baxmayaraq, İran-İsrail qarşıdurmasında kənarda qalacağına İranı əmin etmək üçün rəsmi Bakı addımlar atıb. İyunun 14-də Azərbaycanın Xarici işlər naziri Ceyhun Bayramov Əraqçı ilə telefon danışığında bildirib ki, Azərbaycan “heç bir halda öz hava məkanından və ya ərazisinin İrana və ya hər hansı digər ölkəyə qarşı hücumlar üçün istifadəsinə icazə verməyəcək”.

Azərbaycanın ticarət dövriyyəsi də İran-İsrail münaqişəsi, xüsusən də Asiyadan İran və Azərbaycan vasitəsilə Rusiyaya malları daşıyan Şimal-Cənub dəhlizi boyunca təhlükə altındadır. İran şəbəkənin əsas qovşağıdır. Şimal-Cənub dəhlizi tam inkişaf etməsə də, Qərbin sanksiyalarının təsirini yumşaltmaq və Ukraynadakı müharibə səylərini davam etdirmək üçün ondan istifadə edən Kreml mühüm həyat xəttini qoruma əzmindədir. 2024-cü ildə dəhliz boyunca ticarət, xüsusən də İran və Rusiya arasında transxəzər ikitərəfli ticarəti inkişaf edib.

Kreml Şimal-Cənub şəbəkəsinin inkişafının davam etdirilməsində kəskin maraqlıdır. TASS xəbər agentliyi Kremlin sözçüsü Dmitri Peskovdan sitat gətirib:

"Bu münaqişə necə baş versə də, müharibə bitdikdən sonra bu layihə həyata keçirilməyə davam edəcək".

Araz dəhlizi kimi tanınan İran və Azərbaycanı əhatə edən inkişaf etməkdə olan Şərq-Qərb ticarət marşrutu da pozulmalara qarşı həssas görünür. Həmin marşrutu Zəngəzur variantına alternativ olaraq, İran ərazisindən keçməklə materik Azərbaycanı Naxçıvanla birləşdirərək Türkiyə ilə irəliləməsi nəzərdə tutulur. İran-İsrail münaqişəsi Azərbaycan rəsmilərini Araz yolunun qeyri-mümkün olduğu qənaətinə gəlməyə vadar edə bilər ki, bu da onların Zəngəzuru təmin etmək əzmini artırır.

Zəngəzurun təhlükəsizliyinin təminatçısı roluna can atan və Moskvaya Qafqazda güclü yerdə təhlükəsizlik mövcudluğunu saxlamağa imkan verən Rusiya Ermənistanın güzəşt etmək üçün təzyiq göstərməkdə Azərbaycana qoşula bilər. Rusiya həmçinin Ermənistanın Kremldən Qərbə doğru geosiyasi dönüş yaratmasının qarşısını almaq üçün əlavə təsir vasitələri axtarır.