Laçın, əsrlər boyu Azərbaycan torpaqlarının əzəli parçası kimi həm strateji, həm də mədəni baxımdan mühüm yer tutub. 1923-cü ildə Abdallar kənd yaşayış məntəqəsinə Laçın adı verildi və şəhər statusu aldı. 1930-cu ildə inzibati ərazi vahidi kimi təsis edilən Laçın rayonunun mərkəzi də məhz Laçın şəhəri oldu. Zəngin təbiəti, geniş yaylaqları, 34 min hektar meşəsi, əlverişli iqlimi ilə seçilən Laçın Azərbaycan üçün böyük nemətlər diyarıdır.
Lakin bu torpağın tarixi yalnız təbiət gözəllikləri ilə deyil, həm də faciəli səhifələrlə doludur. 1992-ci il mayın 18-də Ermənistan silahlı qüvvələri Laçını işğal etdi. İşğal nəticəsində yüzlərlə dinc sakin və hərbçi həlak oldu, əhalimiz didərgin düşdü. 217 mədəniyyət, 101 təhsil müəssisəsi, 142 səhiyyə ocağı, yüzlərlə təsərrüfat, tarixi abidələr, qəbiristanlıqlar və məscidlər məhv edildi. Ermənilər təkcə ərazini deyil, həm də tariximizi, yaddaşımızı silməyə çalışdılar.
Laçının itirilməsi o dövrün hakimiyyət davasının acı nəticəsi idi. AXC-Müsavat cütlüyü uğursuz siyasəti ilə həm Şuşanın, həm də Laçının işğalına zəmin yaratdı. Bu, təkcə bir şəhərin itirilməsi deyildi. Ermənistanla keçmiş Dağlıq Qarabağ arasında birbaşa əlaqə yarandı və bu, Azərbaycanın sonrakı torpaq itkilərinin başlanğıcı oldu.
Tarixi ədalət isə 2020-ci ilin Vətən müharibəsi ilə bərpa olundu. Üçtərəfli bəyanata əsasən 1 dekabr 2020-ci ildə Laçın rayonu Azərbaycana qaytarıldı. Daha sonra, 2022-ci il avqustun 26-da Laçın şəhəri, Zabux və Sus kəndləri də nəzarətə götürüldü. Qələbənin rəmzi olaraq Prezident İlham Əliyevin sərəncamı ilə minlərlə əsgərimiz “Laçının azad olunmasına görə” medalı ilə təltif edilib.
Azadlıqdan sonra Laçın yeni inkişaf mərhələsinə qədəm qoydu. Prezident İlham Əliyevin sözləri ilə desək: “Qarabağı və Şərqi Zəngəzuru cənnətə çevirəcəyik. Əgər cənnətin təsviri varsa, bu gün Laçındadır.” Dövlətin diqqəti və vəsaiti sayəsində Laçın qısa zamanda dirçəlişə başladı. Enerji layihələri, yol-nəqliyyat infrastrukturu, kəndlərin bərpası, sənaye və kənd təsərrüfatı müəssisələri bu gün Laçını sürətlə ayağa qaldırır.
Rayonun enerji potensialı ölkəmizin yaşıl enerji strategiyasına mühüm töhfə verir. Burada onlarla kiçik və orta gücə malik su elektrik stansiyası qurulub. 2021-ci ildə Güləbird SES işə salındı, sonrakı illərdə “Mişni”, “Alxaslı”, “Zabux”, “Qarıqışlaq”, “Aşağı Malıbəyli” və “Mirik” SES-ləri istifadəyə verildi. Bu stansiyalar həm regionu elektriklə təmin edir, həm də təbii qaza qənaət etməyə imkan yaradır.
Laçında yol-nəqliyyat infrastrukturu da geniş miqyasda yenilənir. Kəlbəcər-Laçın avtomobil yolu, onlarla tunel və körpülər, eləcə də hava limanı regionu Azərbaycanın digər bölgələri və dünya ilə birləşdirir. 2025-ci ildə istifadəyə verilən Laçın Beynəlxalq Hava Limanı ölkənin ən yüksəkdə yerləşən aeroportu kimi həm strateji, həm də turizm baxımından mühüm əhəmiyyət daşıyır.
Bütün bunlarla yanaşı, şəhərin öz siması da yenidən formalaşır. Baş plana əsasən Laçın müasir standartlara uyğun qurulur, yaşayış evləri, məktəblər, xəstəxanalar, mədəniyyət və turizm obyektləri tikilir. Zabux, Sus, Bəylik kəndləri büsbütün yenidən salınıb, sosial obyektlərlə təmin olunub. Böyük Qayıdış proqramı çərçivəsində minlərlə laçınlı 31 ildən sonra doğma torpaqlarına dönüb.
Quruculuq işləri təkcə yaşayış sahələri ilə məhdudlaşmır. “Laçın” İstirahət Kompleksi, “Hoçazfilm” yaradıcılıq studiyası, mebel fabriki, prefabrik evlərin istehsalı müəssisəsi, “Laçın Aqro-Sənaye Parkı” rayonun iqtisadi və mədəni həyatına yeni nəfəs gətirib. Heyvandarlıq, arıçılıq, balıqçılıq kimi sahələr də canlandırılır. Laçında “Həkəri Balıq Təsərrüfatı”nın açılması bu istiqamətdə mühüm addımlardandır.
MDB Humanitar Əməkdaşlıq Şurasının qərarına əsasən, Laçın şəhəri 2025-ci ildə “MDB-nin mədəniyyət paytaxtı” elan olunub. Bu, azad olunmuş torpaqlarımızın beynəlxalq miqyasda tanınmasına böyük töhfədir.
Prezident İlham Əliyevin Laçına ardıcıl səfərləri, açılış mərasimlərində iştirakı, sakinlərlə görüşləri bu torpağa verilən yüksək önəmin göstəricisidir. Dövlət başçısının hər bir səfəri Laçının inkişaf salnaməsinin yeni səhifəsidir.
Bu gün Laçın yalnız işğaldan azad olunmuş bir rayon deyil, həm də Azərbaycanın gücünün, iradəsinin, quruculuq və inkişaf potensialının simvoludur. 26 avqustun “Laçın şəhəri günü” kimi qeyd edilməsi isə həm tarixi ədalətin təntənəsi, həm də bu torpağa qayıdışın, yenidən dirçəlişin bayramıdır.
Aytən Rüstəmova
Abşeron Rayon Uşaq Gənclər İnkişaf Mərkəzinin direktoru
"DİA-AZ"
