12 günlük Yaxın Şərq münaqişəsi Qazaxıstan və Özbəkistanın Hörmüz boğazından keçən əsas logistika marşrutlarını təhlükə altına qoyub. Buna cavab olaraq, Astana və Daşkənd öz xarici ticarət strategiyasına fəal şəkildə yenidən baxır, yük axınlarını alternativ istiqamətlərə yönəldirlər. Əsas diqqət Çin, Xəzər dənizi və Gürcüstan limanlarına, eləcə də Şimal-Cənub yolunu birləşdirən Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutuna (TBNM) istiqamət alıb. Bundan əlavə, Rusiyadan keçən ənənəvi şimal marşrutları artan sanksiyalara baxmayaraq, fəaliyyətini davam etdirir.

Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Nezavisimaya qazeta” (NG) yazıb.

Rusiya nəşrinin təhlilində qeyd olunur:

Qazaxıstan hökumətinin Milli iqtisadiyyat naziri Serik Jumanqarin Senatda jurnalistlərə Yaxın Şərq münaqişəsi ilə bağlı ölkə üçün potensial riskləri şərh edib. Hökumətin əsas qayğısı ixrac mallarının logistikası ilə bağlıdır. Qazaxıstan taxıl və digər ərzaq məhsulları tədarük edir. Qazaxıstan üçün yeganə cənub marşrutu olan İran vasitəsilə dəmir yolu nəqliyyatında fasilə yaranarsa, dövlət yük axınını alternativ istiqamətlərə yönəltməyə hazırdır.

İran vasitəsilə ixrac həcmi hələ kiçik olsa da - 2024-cü ildə 350 milyon dollar və 2025-ci ilin ilk beş ayında 120 milyon dollar, - infrastrukturun məhdud olması və qovşaqlardakı problemlər ucbatından Qazaxıstan bu istiqamətdə ticarəti artırmağı planlaşdırırdı. Xüsusilə, iyunun əvvəlində Astana və Tehran İrana buğda və arpa tədarükünü ildə 3 milyon tona çatdırmaq barədə razılığa gəliblər.

Qazaxıstan Türkmənistan və ya Azərbaycandan keçən ənənəvi quru yollarından yan keçməklə İrana bir neçə alternativ marşrut təklif edir. Əsas alternativ marşrutlara Xəzər dənizi ilə dəmir yolu və dəniz nəqliyyatı, eləcə də hava nəqliyyatından istifadə daxildir. Alternativ olaraq TBNM daxilində Gürcüstan və Çin limanlarından keçən marşrutlar nəzərdən keçirilir. Logistikanın çətinləşməsinə baxmayaraq, hökumət münaqişənin uzanması halında biznesi dəstəkləməyə hazırdır. Jumanqarin əmin edib ki, marşrutlar dəyişdirilsə belə, qiymətlərdə ciddi artım gözləmək lazım deyil; ixrac olunan malların əksəriyyəti birjada satılır və onların dəyəri qlobal bazarda formalaşır.

Yaxın Şərqdə vəziyyətin gərginləşməsinə və bununla bağlı Özbəkistanın xarici iqtisadi əlaqələri üçün risklərə cavab olaraq, prezident Şavkat Mirziyoyev xarici ticarət marşrutlarına yenidən baxılması və yük axınlarının istiqamətinin dəyişdirilməsinə həsr olunmuş iclas keçirib. Prezidentin mətbuat xidmətinin qeyd etdiyi kimi, regionda hərbi əməliyyatlar onsuz da qeyri-sabit olan vəziyyəti daha da pisləşdirərək Özbəkistanın dünya bazarlarına çıxışına təhlükə yaradıb.

Prezident ilkin hesablamalara görə, nəqliyyat xərclərinin 30 faizə qədər artırılmasını nəzərdə tutan xarici ticarət, investisiya və nəqliyyat sahəsində vəziyyəti obyektiv qiymətləndirmək və operativ tədbirlər görmək barədə göstəriş verib. Əsas vəzifələrə tərəfdaşlarla alternativ marşrutların əlaqələndirilməsi və ixracyönümlü müəssisələrə dəstəyin göstərilməsi də daxildir.

LogiStan.info portalının baş redaktoru Qriqori Mixaylov deyir ki, İran limanları tamamilə bağlansa və Hörmüz boğazı bağlansa belə, Özbəkistanın logistikasında ciddi problem gözlənilmir. Onun sözlərinə görə, cənub marşrutlarından asılılıqla bağlı narahatlıqlar əsassızdır, çünki Özbəkistanın ixrac və idxalının əsas hissəsi ənənəvi olaraq Rusiya (Sankt-Peterburq, Vladivostok, Novorossiysk), Çin və qismən də Qazaxıstan limanlarından keçir.

"Bu marşrutlar da, xidmət də yaxşı qurulub və çatdırılma müddətləri proqnozlaşdırıla bilər. Sanksiyaların Rusiya limanları vasitəsilə yükdaşımalara praktiki olaraq heç bir təsiri yoxdur. Daşkəndin onu inkişaf etdirmək səylərinə baxmayaraq, İran istiqaməti ilə bağlı vəziyyət (Bəndər Abbas limanı), xidmətin zəif olması, ödəniş problemləri və bu marşrut boyunca nəqliyyatın inkişaf etməməsi səbəbindən daha mürəkkəbdir. Əsasən eksperimental Mərkəzi Asiya İran, Pakistan, Hindistan, Yaxın Şərq və Cənubi Asiyanın digər ölkələri istiqamətində nəqliyyat dəhlizlərini inkişaf etdirmək potensialına malikdir, lakin bunun üçün əhəmiyyətli maliyyə sərmayələri, ixtisaslı mütəxəssislər və vaxt tələb olunur”,- Qriqori Mixaylov NG-yə bildirib.

Onun sözlərinə görə, İran istiqamətində Özbəkistana böyük zərər yoxdur. Bu, daha çox siyasi hekayədir. Əsas işlər isə “Şimal-Cənub” Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizinin (ŞCBND) inkişafı istiqamətində aparılır.

Xəzər Strateji Araşdırmalar İnstitutunun eksperti Aleksandr Karavayevin sözlərinə görə, regionda vəziyyət mürəkkəb olaraq qalır və İranın nəqliyyat infrastrukturuna dəyən zərərin miqyasından çox asılı olacaq.

Əsas obyektlər Fars körfəzindəki Bəndər Abbas və Xəzər limanlarıdır. Limanların ciddi və uzunmüddətli zədələnməsi ehtimalı azdır, lakin neft emalı zavodlarında tətillər yanacaq çatışmazlığına və nəqliyyat sistemində ciddi pozuntulara səbəb ola bilər. Vəziyyətə İran hakimiyyətinin reaksiyası da təsir edir: nəqliyyat sektorunda, gömrük və təhlükəsizlik xidmətlərində gərginlik göz qabağındadır

"Nəzərə alsaq ki, İsrail xüsusi xidmət orqanları sərhəddə "deşiklərdən", o cümlədən korrupsiya nəticəsində yaradılanlardan istifadə edib, indi İran hakimiyyətindən transsərhəd daşımaların təşkilinə diqqətin artacağını gözləmək olar. Bu, təbii ki, beynəlxalq daşımalarda öz izini qoya bilər, - Karavayev hesab edir. - Davam edən münaqişə fonunda Qüdsü dəstəkləyən dövlətlər tərəfindən onun nəqliyyat blokadasına düşməsi halında Tehrana kömək edə biləcək müəyyən "dəstək koalisiyasının" yaranma şansı var”.

“Vəziyyətin bundan sonra necə inkişaf edəcəyini kim bilir?", - deyə ekspert sual verib.