NƏDƏN В«AZƏRBAYCANВ» ADI?
Tarix: 24-04-2012, 13:37 | Çap et
 TÜRK CÜMHURİYYƏTİNƏ BU ADIN VERİLMƏ TARİXİ
XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərindən etibarən В«AzərbaycanВ» anlayışı ilə əlaqədar vəziyyət xeyli dərəcədə dəyişməyə başladı. Belə ki, bu dövrdə bəzi ziyalılarımız tərəfindən В«AzərbaycanВ» anlayışının yeni məna kəsb etməsi istiqamətində müəyyən addımlar atıldı: В«AzərbayВcanВ» adlı qəzetin nəşrinə cəhd göstərildi (Ünsizadə qardaşları); Qafqazın cənub-şərq hissəsinin В«AzərbaycanВ», Qafqaz müsəlmanlarının В«azərbaycanlı-türkВ», dilinin В«Azərbaycan-türk diliВ» adlanması qeyd edildi (M.Şahtaxtlı); В«Azərbaycan türklərinin ədəbiyyatıВ» adını daşıyan ilk kitab nəşr olundu (F.Köçərli); eləcə də В«türk millətiВ», В«azərbaycanlıВ» (В«KəşВkülВ»-Ünsizadələr), В«Azərbaycan türkləriВ» (Ə.HüseynВzadə), В«Azərbaycan sadə türkcəsiləВ» (Ü.Hacıbəyli), В«AzərВbaycan (türk) arvadlarıВ» (Y.V.Çəmənzəminli), В«türk AzərВbaycan qəВzetiВ», В«azərbaycanlı-türkВ», В«AzərВbayВcan türk muxtariyyətiВ» (M.Ə.Rəsulzadə) və b. istilahВlar günВdəВmə gətirildi.
XIX əsrin sonlarında M.Şahtaxtlı yazırdı ki, ZaqafqazВiya müsəlmanları etnik mənşə və dil etibarilə nə tatar, nə də fars amili ilə bağlıdır, onlar türkdürlər-Azərbaycan türkləri: В«GünВdəlik həyatВımızda xalqın adını və dilinin adını iki sözlə ifadə etmək rahat deyil: məsələn azərbaycanlı türk və yaxud azərbaycanlı türk dili. Ona görə də Zaqafqaziya müsəlmanВlarını azərbaycanlı, Zaqafqaziya türk dilini isə tatar dili əvəzinə Azərbaycan dili adlandırmaq məqsədəuyğun olarВdıВ».
В«AzərbaycanВ» anlayışı ilə bağlı kəskin dönüş isə birinci Dünya müharibəsi illərində (1914-1918) baş verdi. Bu dövrdə В«AzərbaycanВ» anlayışının tamamilə yeni siyasi-ideoloji prinsipləri işlənib hazırlandı. Xüsusilə, M.Ə.Rəsulzadə 1917-ci ildə yazdığı bir neçə məqaləsində Cənubi-Cərqi Qafqazın da tarixən В«AzərbaycanВ» adlanması fikrini irəli sürdu və müdafiə etməyə başladı.
Ancaq В«AzərbaycanВ» leksik vahidinin hüquqi və siyasi-ideoloji məna daşımasının səbəbi 1918-ci ildə Cənubi QafВqazda qurulan yeni tipli dövlətlərdən birinin В«Azərbaycan CümВhuВriyyətiВ» adlanması olmuşdur. Halbuki, AzərВbayВcan CümВhuriyyətinin qurucusu və ideoloqu M.Ə.RəВsulВzadənin də qeyd etdiyi kimi I Dünya müharibəsindən əvvəlki rəsmi coğrafiyaya görə Azərbaycan, Şimali İranda mövcud olan Təbriz ilə ətrafına deyilmişdir. O, daha sonra yazır: В«Hərbdən və böyük Rusiya inqilabından sonra dilВlərВdə dolaşan Azərbaycan hazırda Azərbaycanın şimaВlınВda Cənubi-Şərqi Qafqasiya qitəsindən ibarətdir ki, mərkəzi BaВkıdır. Azərbaycanlılar milliyyət etibarilə türk, din etibaВriВlə islam, mədəniyyəti-əsasiyyə etibarilə şərqВliВdirВlərВ». Deməli, В«AzərbaycanВ» anlayışı yalnız birinci Dünya müharibəsi dövründə, xüsusilə 1918-ci ildə Azərbaycan Cümhuriyyətinin yaranması ilə В«tarixi-coğrafiВ» anlamdan kənara çıxaraq siyasi-ideoВloji məna kəsb etmişdir. В«Tarixi-coğrafi AzərbaycanВ» anlayışının siyasi-ideoloji məna kəsb etməsi nəticəsində də В«AzərbayВcan türk millətiВ», В«Azərbaycan türk xalqıВ», В«AzВərВbaycan türk diliВ», В«Azərbaycan türk dövlətiВ» və b. istilahВlar istər ölkə daxilində, istərsə onun xaricində siyasi və hüquqi staВtus qazanmağa başlamışdır
|
|
|
|
|
|
|
|
Putin SSRİ-ni bərpa edə biləcəkmi?
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| • Ramiz Mehdiyevin cinayət işi və həbsi barədə rəsmi açıqlamalar nədən ləngiyir?.. - HƏQİQƏTƏN DƏ...
Dünən, 18:34 |
|
|
|
| • Keçmiş MTN polkovniki: Ramiz Mehdiyev çevriliş planını təkbaşına... - TƏFƏRRÜAT
Dünən, 18:32 |
|
|
|
| • Rusiya bizi parçalamağa çalışır, təhlükədəyik - Frederiksen
Dünən, 18:27 |
|
|
|
| • Dövlət xəstəxanaları: Daha həkimə gedəndə "əlimiz cibimizdə" olacaq - AXI NİYƏ?
Dünən, 18:03 |
|
|
|
| • Monteneqroda həbs olunan azərbaycanlıların taleyi – Deputat açıqladı
Dünən, 18:01 |
|
|
|
| • Elman Nəsirovdan Şərurlu İsfəndiyarın ev təklifinə REAKSİYA
Dünən, 17:58 |
|
|
|
| • BP-nin Azərbaycandakı nümayəndəliyinin 68 milyon manatlıq vergi borcu var
Dünən, 17:57 |
|
|
|
| • Rusiyada Azərbaycan əsilli generala hökm oxundu - BUNA GÖRƏ...
Dünən, 17:55 |
|
|
|
| • “Fransa Ukrayna cəbhəsində pay qazanmağa çalışır” - GÖRÜNƏNİ BUDUR...
Dünən, 17:54 |
|
|
|
| • Azərbaycan şirkəti müflisləşir
Dünən, 17:53 |
|
|
|
| • Fiaskoya uğrayan "sülh planı" – Hamı başa düşəcək, Trampdan başqa...
Dünən, 17:52 |
|
|
|
| • Sabiq icra başçısı külli miqdarda borca düşdü - BUNA GÖRƏ
Dünən, 17:48 |
|
|
|
| • "Paris Mebel"də oğurluq - İşçi müdirin otağından seyfi soydu
Dünən, 17:47 |
|
|
|
| • Şəkər dünyada ucuzlaşır, Azərbaycanda bahalaşır – Son rəqəmlər
Dünən, 17:46 |
|
|
|
| • “Xəyal Adası” MMC-də səhmdar dəyişikliyi baş verib
Dünən, 17:45 |
|
|
|
| • “Ramiz Mehdiyevin əli 50-dən çox adamın qanına batıb” - İTTİHAM
Dünən, 17:43 |
|
|
|
| • AQTİ-də qalmaqal: Qoşqar Təhməzli onu işdən çıxardı - TƏFƏRRÜAT
Dünən, 17:41 |
|
|
|
| • Çörək yolunun əvəzinə... - “iki qəpiklik” təklif və arxasındakı böyük hiylə
Dünən, 17:29 |
|
|
|
| • Mehdiyevlə bağlı daha bir MÜƏMMA - Rəsmi qurumlar indiyədək niyə susur?
Dünən, 15:43 |
|
|
|
| • Milyonçu qardaşların işində yenilik - TƏFƏRRÜAT
Dünən, 15:40 |
|
|
|
| • YAP-ın qurucularından olan Əli Əlirzayev sükutu pozdu - “Ramiz bunu mənə qarşı etməməli idi”
Dünən, 15:37 |
|
|
|
| • Avropa Parlamentinin deputatı İrəvanda Ermənistan hakimiyyətini tənqid edib - Ermənistan mediası
Dünən, 15:23 |
|
|
|
| • BDU-da Süni İntellekt Etikası üzrə Türk Dünyasının I Beynəlxalq Konfransı və Payız məktəbinin açılış mərasimi
Dünən, 15:19 |
|
|
|
| • Göyçay Xəstəxanasında KT aparatı 500 manata görə işləmir! - ETİRAZ VAR...
Dünən, 15:17 |
|
|
|
| • “Yeni ulduz”un finalçısı musiqiyə qayıtdı - VİDEO
Dünən, 14:31 |
|
|
|
| • Ramiz Mehdiyevin 50 nəfərlik xəyanət çetesində kimlər yer alıb? - İLGİNC
Dünən, 14:29 |
|
|
|
| • “Bu ruhanilər məsuliyyət daşımalıdır” – Paşinyanın partiyasından sərt reaksiya
Dünən, 14:10 |
|
|
|
| • “O, “rajok”la üstünə getsə də, Sənan kolbasa bıçağına əl atıb” - TƏFƏRRÜAT
Dünən, 13:02 |
|
|
|
| • Qazaxıstan "Lukoil"la bağlı bir neçə həftə ərzində qərar qəbul edə bilər
Dünən, 13:00 |
|
|
|
| • "Mən ona şantajla heç nə aldırmamışam" - Tiktoker "Bəniz" məhkəmədə üsyan etdi
Dünən, 12:48 |
|
|
|
| • Ulduzlararası ziyarətçi: Kometdir, yoxsa UNO? – NASA nə deyir?
Dünən, 12:46 |
|
|
|
| • Monteneqroda insidentə görə onlarla azərbaycanlı saxlanıldı - “Mümkün qədər çölə çıxmamağa çalışırıq”
Dünən, 12:42 |
|
|
|
| • Tenderlərə ayrılan pulları ehtiyacları üçün xərcləyən şəxslərə hökm oxunub - TƏFƏRRÜAT
Dünən, 12:38 |
|
|
|
| • Fəzail Ağamalının gizlətdiyi oğlu üzə çıxdı – BU ÖLKƏDƏ YAŞAYIRMIŞ
Dünən, 12:35 |
|
|
|
| • “Axmaq vəziyyət qurşaqdan aşağı hırıldatmaqdır” - Qalmaqal
Dünən, 12:33 |
|
|
|
| • Doğrudanmı, Azərbaycandan Rusiyaya "çevriliş məktubu"göndərilib?! - AKTUAL
Dünən, 12:29 |
|
|
|
| • Lerikdə qohumlar arasında dava - XƏSARƏT ALAN VAR
Dünən, 12:22 |
|
|
|
| • "Toyda 26 min dollar şabaş yığdım"
Dünən, 12:17 |
|
|
|
| • “Qeybət olan verilişlərə getmirəm, özümü orada görmürəm, camaat bezib...”
Dünən, 12:14 |
|
|
|
| • Etibar Məmmədovdan Arif Hacılıya: “Cəfəng adamlara cavab vermirəm” - QALMAQAL
Dünən, 12:05 |
|
|
|
| • AQTA-nın “qəssabxana”larda əməliyyatlar keçirməsi narazılıq yaratdı – “Qurumun supermarketlərə gücü çatmır, amma...”
Dünən, 12:01 |
|
|
|
| • Ailə üzvlərinə işgəncə verən, atasını döyərək öldürən şəxs - “Nümunəvi atayam, hadisə zamanı sərxoş idim”
Dünən, 11:57 |
|
|
|
| • Tural Sultanov dənizə niyə düşüb? - Həkimin gəmidə yoxa çıxmasının YENİ TƏFƏRRÜATI
Dünən, 11:55 |
|
|
|
| • Elm və Təhsil Nazirliyinin şübhəli akademiya ilə əməkdaşlığı - 24.900 dollara alınan fəxri adlar
Dünən, 11:52 |
|
|
|
| • Ramiz Mehdiyev onu BAŞ NAZİR KİMİ GÖRÜRMÜŞ... - İLGİNC İDDİA
Dünən, 11:43 |
|
|
|
| • Bakıda bağlanan “Rus evi”nin ŞOK planı – Yeni həmlə
Dünən, 11:29 |
|
|
|
| • Villasında ayrıca iclas salonu yaradıb, tribuna qurubmuş - İLGİNC
Dünən, 11:21 |
|
|
|
| • 38 saylı tam orta məktəbdə NATAMAM İŞLƏR... - İTTİHAM VAR...
Dünən, 11:12 |
|
|
|
| • Dövlətə xəyanətdə və Fransaya casusluqda ittiham olunan şəxslərin məhkəməsində şahidlər ifadə verdi – Yeni faktlar açıqlandı
Dünən, 11:03 |
|
|
|
| • Putin 44 günlük müharibədə İrəvandan bunu tələb edib - KİV
Dünən, 11:00 |
|
|
|
|
