Qırğız-Tacik toqquşmasını körükləyən kimlərdir? - İNCƏLƏMƏ...
Tarix: 26-09-2022, 08:22 | Çap et
Fərqanə vadisi, politoloqların fikrincə, Mərkəzi Asiyanın “barıt çəlləyi”dir.
Sovet İttifaqı bir çox problemli nöqtələri özündən sonra geridə qoydu ki, Fərqanə vadisi də belə partlayış təhlükəsi saçan nöqtələrdən biridir. Region ətrafında fikir ayrılıqları onilliklərdir ki, davam edir və silahlı münaqişə hər an alovlana bilər.
Maraqlıdır, Fərqanə vadisi siyasətçilər üçün niyə bu qədər cəlbedicidir?
Cebhe.info Rusiya mətbuatına istinadən bu barədə yazını təqdim edir.
Asiyanın "toz çəlləyi"
Qeyd edək ki, Fərqanə vadisi sahəsi 22 min kmВІ olan dağlararası çökəklikdir. Bu vadi üç dövlət arasında bölünür: Özbəkistan, Qırğızıstan və Tacikistan.
SSRİ-nin süqutuna qədər hər 3 respublika bu ittifaqın tərkibində idi və bölgədəki inzibati sərhəd heç kimi narahat etmirdi. Lakin SSRİ-nin dağılmasından dərhal sonra dərə siyasi, klanlararası və millətlərarası münaqişələrin mərkəzinə çevrildi.
Fakt budur ki, bu nisbətən kiçik ərazi Orta Asiyada əhalinin ən sıx məskunlaşdığı ərazidir. Burada Özbəkistan və Tacikistan sakinlərinin təxminən üçdə biri, eləcə də Qırğızıstanın yarısı yaşayır. Ümumi əhalisi 14,5 milyon nəfərdən çoxdur.
Vadinin dövlətlər arasında bölünməsində anklavlar, yöndəmsiz sərhədlər və hətta mübahisəli ərazilər var.
SSRİ dövründə Sovet hakimiyyəti tərəfindən cızılan respublikaların sərhədləri əsasən milli və tarixi faktorları nəzərə almırdı. Nəticədə taciklərin və özbəklərin bir hissəsi Qırğızıstan ərazisinə və ya əksinə qatılmışdı.
Bu, 1991-ci ildən bəri 150-dən çox etnik münaqişələrin baş verməsinə səbəb olub.
Yalnız SSRİ-nin dağılmasından sonra region Tacikistanda vətəndaş müharibəsi və millətlərarası müharibələrə çevrilmək təhlükəsi yaradan bir neçə münaqişə ilə üzləşib.
Bundan əlavə, Fərqanə vadisi regionun ən böyük ticarət mərkəzidir. Orta Asiyada ən yüksək əhali sıxlığı buradadır. Yüz illər boyu vadi kənd təsərrüfatının mərkəzi olub: keçi, inək və qoyunçuluq, pambıqçılıq, çəltikçilik, üzümçülük, ipəkçiliklə məşğul olub.
Münaqişə kimin üçün əlverişlidir?
Bu gün ərazi mübahisəsinin ən fəal iştirakçıları Qırğızıstan və Tacikistandır. Qırğızıstanlı müşahidəçi Busurmankul Tokbayevin fikrincə, bu münaqişəni əsasən Qırğızıstan tərəfi qızışdırır.
Mütəxəssis iddia edir ki, Fərqanə vadisinin cənub bölgəsi əslində muxtar şəkildə mövcuddur. Bu bölgədə ümumi yoxsulluq şəraitində çox inkişaf etmiş və özünü tanımış klan, yüksək səviyyəli radikal islamçılıq, cinayətkarlıq mövcuddur.
Həmçinin bildirək ki, NATO qoşunları Əfqanıstanı tərk etdikdən sonra islamçıların və muzdluların, eləcə də qaçaqmalçıların əhəmiyyətli bir hissəsi gözlərini bu vadiyə tərəf çevirdi. Onlar Asiyada vəziyyətin sabitliyinin pozulmasından faydalanırlar, çünki bu, silaha tələbat yaradacaq, qaçaqmalçılığı, habelə narkotik və insan alverini asanlaşdıracaq.
Tacikistanla Qırğızıstan arasında hələ də rəsmi sərhəd yoxdur və ölkələr arasında ərazilər üstündə daim mübahisələr gedir. 2021-ci ilin aprelində mübahisə sərhədçilər arasında atışmaya qədər böyüdü, nəticədə 55 nəfər həlak oldu, yüzlərlə adam yaralandı, 100 bina yandırıldı.
Münaqişə sönsə də, hər dəfə onları cilovlamaq çətindir. Elə bir vəziyyət yarana bilər ki, yerli siyasətçilər bu ərazidə öz iqtisadi uğursuzluqlarını millətlərarası münaqişə ilə mübadilə etməyə qərar verə bilərlər. Sonra bu münaqişə Özbəkistan və Qazaxıstan da daxil olmaqla bütün Orta Asiyaya təsir edəcək.
Əlavə edək ki, bu gün Mərkəzi Asiya ölkələrinin hakimiyyət orqanları bir-biri ilə danışıqlar aparmağa nail olsalar, radikalları cilovlaya bilsələr, nə vaxtsa Fərqanə vadisinin problemləri üzə çıxacaq. Əgər onlar əvvəlcədən diplomatiya və qarşılıqlı güzəştlərlə hazırkı problemləri həll etməsələr, bu mübahisələr genişmiqyaslı müharibəyə çevrilmək təhlükəsi yaradır.
DİA.AZ
|
|
|
|
|
|
|
|
Putin SSRİ-ni bərpa edə biləcəkmi?
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| • Ayı ilə öz dilində danışmaq lazımdır - başqa yolu yoxdur!
Bu gün, 18:05 |
|
|
|
| • Rusiya və Azərbaycanın Baş Prokurorluqları müntəzəm əlaqə saxlayırlar - TASS
Bu gün, 18:03 |
|
|
|
| • Rusiya azərbaycanlı sənətçilərə qadağa qoyub? - RƏSMİ AÇIQLAMA
Bu gün, 18:00 |
|
|
|
| • Ölkəyə ekstazi gətirən Ramazanov HAKİM QARŞISINDA
Bu gün, 17:57 |
|
|
|
| • Səhiyyə nazirinin məhkəməyə verildiyi iş üzrə - Qərar
Bu gün, 17:52 |
|
|
|
| • Baş direktordan "Sputnik Azərbaycan"ın fəaliyyəti ilə bağlı açıqlama
Bu gün, 17:49 |
|
|
|
| • ABŞ Azərbaycana YENİ DİPLOMAT GÖNDƏRİR – Emi Karlo Bakıya gəlir
Bu gün, 17:48 |
|
|
|
| • Paşinyan II Qaregini vəzifəsini dərhal tərk etməyə çağırıb
Bu gün, 17:35 |
|
|
|
| • Rusiya turoperatorları Azərbaycandakı bu ölkədən olan turistlərdən şikayət almayıb
Bu gün, 17:34 |
|
|
|
| • Bütün avadanlıqlar söndürülüb, amma SAYĞACINIZ FIRLANIR – Azərbaycanda hara şikayət edilməli?
Bu gün, 16:17 |
|
|
|
| • Əfqanıstanın XİN başçısının müavini ölkəsinin Bakıdakı səfirliyini ziyarət edib
Bu gün, 16:07 |
|
|
|
| • Memarlıqda... təhlükəli DURUM... - AXI NİYƏ?
Bu gün, 16:01 |
|
|
|
| • Əməkdar artist dövlətin pulsuz təyin etdiyi dərmanı niyə 80 manata alır? - TƏFƏRRÜAT
Bu gün, 15:45 |
|
|
|
| • Məktəb direktoru faciəvi şəkildə vəfat etdi
Bu gün, 15:36 |
|
|
|
| • Əməliyyatdan sonra ölən qadının anası naziri məhkəməyə verdi - TƏFƏRRÜAT
Bu gün, 15:31 |
|
|
|
| • Tramp və Zelenski ABŞ-ın Ukraynaya hərbi yardımları dayandırmasını müzakirə edəcək
Bu gün, 15:26 |
|
|
|
| • “Bilmirəm ömrümə nə qədər qalıb, ən böyük arzum onu xoşbəxt görməkdir...”
Bu gün, 15:16 |
|
|
|
| • İƏT-lə əməkdaşlıq ölkəmizin nüfuzunun artırılması baxımından xüsusi önəm daşıyır -ŞƏRH
Bu gün, 15:11 |
|
|
|
| • Ermənistan Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatına üzv olmaq istəyir
Bu gün, 15:07 |
|
|
|
| • Rusiyada Azərbaycan xəbər saytlarına giriş məhdudlaşdırılıb
Bu gün, 13:37 |
|
|
|
| • Agentlik 189 mənzil alacaqdı: -13 milyonluq satınalma niyə baş tutmadı?
Bu gün, 13:34 |
|
|
|
| • Kremldəkilərin “günah keçisi” axtarışı VƏ... - “ən yaxşı günahkar miqrantlardır”
Bu gün, 13:26 |
|
|
|
| • Fərid Əsgərovun təyinatdan sonra ilk - Fotosu
Bu gün, 13:22 |
|
|
|
| • Ali Məhkəmə Vüqar Səfərlinin cinayət işi üzrə qərar verib - TƏFƏRRÜAT
Bu gün, 13:17 |
|
|
|
| • Məşhur tikinti şirkəti yarım milyon borca düşdü
Bu gün, 13:07 |
|
|
|
| • KOBİA ölkədaxili sərgilərin keçirilməsinə 160 min xərcləyəcək
Bu gün, 13:00 |
|
|
|
| • Ermənistanla “qapı”ya Tələt Paşanın adı veriləcək? - KİV
Bu gün, 12:54 |
|
|
|
| • Gecə və səhər bəzi yerlərdə duman olacaq - belə deyirlər...
Bu gün, 12:37 |
|
|
|
| • Ordumuz qərbdədir, Bakını “yerinə oturda” bilməyəcəyik! - Ruslardan ETİRAF
Bu gün, 12:33 |
|
|
|
| • Agentlik sədri onu departament müdiri təyin etdi - ƏMR
Bu gün, 12:28 |
|
|
|
| • Azərbaycanla Naxçıvanı birləşdirəcək “Tramp dəhlizi” – İrəvandan reaksiya gəldi
Bu gün, 12:24 |
|
|
|
| • Ermənistan parlamentində deputatlar arasında mübahisə düşüb
Bu gün, 12:18 |
|
|
|
| • Qarabağ qazisindən icra başçısına MÜRACİƏT - "Mən heç kəsdən pul, yardım istəmirəm, amma..."
Bu gün, 12:14 |
|
|
|
| • Azərbaycan Mərkəzi Bankı “MilliKart”a lisenziya verib
Bu gün, 12:09 |
|
|
|
| • “Qala Sığorta”nın işçisinə “dümbələk” deyən şəxs cəzalandırıldı - TƏFƏRRÜAT
Bu gün, 11:50 |
|
|
|
| • Günel Hacıya "Bakı Metropoliteni"ndə vəzifə verildi - BUNDAN SONRA...
Bu gün, 11:46 |
|
|
|
| • Mədəniyyət naziri şəxsən mənə dedi ki, artıq heç kəsə fəxri ad verilmir - Əməkdar artist Zemfira Sadıxova
Bu gün, 11:43 |
|
|
|
| • “Dəmir Yumruq” şirkəti İTTİHAM OLUNUR - TƏFƏRRÜAT
Bu gün, 11:37 |
|
|
|
| • “Nizami “Xəmsə” yazanda ruslar meşədə ayılarla gəzirdi” - FAKT BUDUR!
Bu gün, 11:31 |
|
|
|
| • Başçının başı PULYIĞIMINA QARIŞIB: Bələdiyyə də belə... - NARAZILIQ VAR...
Bu gün, 11:22 |
|
|
|
| • Milyonlarla manat vergi borcu olan “ELTA Development” QSC-yə satınalmalada kimlər şərait yaradır - İLGİNC FAKTLAR
Bu gün, 11:14 |
|
|
|
| • “Əliyev və Paşinyan tezliklə görüşəcək, Naxçıvana yol açılacaq” - Trampdan Zəngəzurla bağlı yeni təklif
Bu gün, 11:10 |
|
|
|
| • Ekstrasensdən ZƏNGƏZUR PROQNOZU - 2027-ci ildə…
Bu gün, 11:07 |
|
|
|
| • Bakıda 14-cü mərtəbədən yıxılan qız SAĞ QALDI
Bu gün, 11:00 |
|
|
|
| • Rusca təhsil alanlar XAİNDİRMİ? - NƏ BAŞ VERİR?
Bu gün, 10:58 |
|
|
|
| • AZAL təyyarəsinin Rusiya Müdafiə Nazirliyinin əmri ilə vurulduğu TƏSDİQLƏNDİ - VİDEO
Bu gün, 10:55 |
|
|
|
| • TƏBİB 1 milyon manata yaxın dərman alır
Bu gün, 10:52 |
|
|
|
| • Rusiya bizi BOYKOT ETSƏ... - İtirən KİM OLACAQ?
Bu gün, 10:48 |
|
|
|
| • “Zaman-zaman həbsimə səbəb olacaq səhvlər etmişəm” - Bəxtiyar Hacıyev
Bu gün, 10:45 |
|
|
|
| • Azərbaycanda bu qədər rusdilli məktəbə ehtiyac varmı? - AKTUAL
Bu gün, 10:35 |
|
|
|
|
