“ƏDV geri al” kampaniyası başa çatır?

Yerli media Dövlət Vergi Xidmətinə (DVX) istinadən yazır ki, ƏDV-nin bir hissəsinin kassa çeklərinə əsasən geri qaytarılması gəlirə uyğunlaşdırıla bilər. Bundan sonra ödənilən məbləğin bir hissəsinin geri ödənilməsi üçün xərclərin gəlirlə uyğunlaşması lazımdır. Başqa sözlə, ehtimal edilir ki, rəsmi maaşdan artıq xərclərə görə əlavə dəyər vergisinin bir hissəsinin əvəzi ödənilməyəcək.

Mətbuatda yayılan məlumatlara görə, kuryer işləyən və hər ay 50 manat ƏDV şəklində geri alan şəxs son vaxtlar kassa qəbzini sistemə yükləyə bilmir. Vergi orqanı ilə əlaqə saxladıqda isə cavab belə olub ki, onun əməliyyatları şübhəli hesab edilib. Deyirlər ki, vətəndaşın aylıq gəliri ödədiyi ƏDV məbləğinə uyğun gəlmir. Və bu səbəbdən əlavə vergilərin qaytarılması məhdudlaşdırılıb.

DVX-nin izahı belədir: ƏDV-nin qaytarılması layihəsinin əsas məqsədi şəffaf vergi münasibətlərinin formalaşdırılması və nağdsız ödənişlərin kütləviləşdirilməsidir. Digər vətəndaşlarımız isə layihədən sui-istifadə edib, şəxsi hesablarını doldurmağa cəhd edərək, onlara məxsus olmayan nağd pul qəbzlərini sistemə daxil edirlər. Bütün bunlar yoxlanılır və dayandırılır, xüsusən də sistematik baş verirsə. Yəni, belə hallar daimi baş verirsə, əhəmiyyətli məbləğlər yazılır və müvafiq olaraq çoxlu sayda fiskal qəbzlər yüklənir.

Başqalarının nağd pul qəbzlərinin mobil tətbiqlərə yüklənməsi sui-istifadə hesab olunur. Vergi xidməti istehlakçıya mal və ya xidmətin çekini təqdim etməkdən imtina etməklə eyni şəkildə deyir:

“ƏDV yalnız vətəndaşın özünün alış-veriş qəbzlərindən qaytarıla bilər və başqa şəxslərin fiskal qəbzlərindən istifadə etmək qadağandır. Bu addımın səbəbi digər insanların sistemdən əlavə pul çıxarmağa cəhd etməsi ilə izah olunur, lakin problemin kökündə təkcə bu cür sui-istifadə hallarına qarşı mübarizə tədbirləri deyil, həm də iqtisadi və vergi siyasətinin ümumi prinsipləri dayanır”.

DVX-nin yeni yanaşması cəmiyyətdə və ekspert dairələrində birmənalı qarşılanmayıb. Hüquqşünas və maliyyəçi Əkrəm Həsənov hesab edir ki, Vergi Xidmətinin hərəkətləri açıq-aydın qanunsuzdur: “Qanunun heç bir yerində ƏDV-ni kimin qaytara biləcəyi göstərilmir və konkret şəxsin əmək haqqı və ya digər gəlirləri ilə bağlı məhdudiyyətlər yoxdur. Vergi endirimi, alınan fiskal qəbzi sistemə yükləyən şəxsə aiddir - əgər o, onu oğurlamayıb və qanuni olaraq alıbsa. Burada cinayət haradadır? Başqasının nağd pul qəbzindən istifadəni məhdudlaşdıran belə bir qanun yoxdur. Üstəlik, qanunun heç bir yerində vətəndaşın yalnız aylıq rəsmi gəliri çərçivəsində nağd pul qəbzini yükləmək hüququ barədə heç bir bənd yoxdur”.

“Tamamilə mümkündür ki, vətəndaşın hazırda böyük gəliri yoxdur, maaşı azdır, amma o, uzun müddət pul yığıb hansısa ehtiyaclara xərcləmək qərarına gələ bilərdi. Nəhayət, bizdə gəlir bəyannaməsi ilə bağlı qanunvericilik yoxdur və hətta məmurlara münasibətdə bu işləmir. Buna görə ədalətli bir sual yaranır: bəzi vətəndaşlar bahalı daşınmaz əmlaka, avtomobillərə və daha çox şeyə sahibdirlər, yəni aylıq və hətta illik gəlirlərinə açıq şəkildə uyğun gəlməyən şeylərə. Və bu halda nə etməli? Nədənsə məmurların məsələsində bizdə gəlirlərin xərclərə uyğunluğuna nəzarət yoxdur, lakin ƏDV-nin qaytarılması ilə bağlı qəfildən bu amildən istifadə etmək qərarına gəliblər”, - deyə AYNA.AZ-ın həmsöhbəti bildirib.

Onun fikrincə, buna səbəb fiskal orqanların üzərinə artan büdcə yükü şəraitində iqtisadi aktivliyin azalmasıdır: “Nəticədə vergi xidməti artıq yığılmış büdcə vəsaitlərinə qənaət etməyə çalışır. Ümumiyyətlə, vergi xidmətinin bu cür addımları ƏDV-nin bir hissəsinin mal və xidmətlərin istehlakçılarına ödənilməsi kampaniyasının başa çatması üçün siqnal ola bilər”.

Öz növbəsində iqtisadçı ekspert Eldəniz Əmirov AYNA.AZ-a şərhində deyib ki, vətəndaşlar bu mexanizmi müvəqqəti fürsət kimi qəbul etməlidirlər: “Çünki bu, əhalinin maddi dəstəyinə hesablanmış sosial proqram deyil, şəffaflığa nail olmağa və dövlət rüsumlarının ödənilməməsinə qarşı mübarizəyə yönəlmiş vergi siyasəti vasitəsidir”.

“Fakt budur ki, 5 il əvvəl layihəyə start veriləndə bəzi məmurlar bunu vətəndaşlara qayğı jesti kimi təqdim edirdilər. İndi də vətəndaşlar onları səmimi mərhəməti unutmağa vadar edən səbəbləri soruşurlar”, - deyə müsahibimiz vurğulayıb.

“Əslində, bu, heç də belə deyil, çünki ƏDV-nin bir hissəsinin qaytarılması tədbiri mərhəmət aktı deyil, vergi siyasətinin bir hissəsidir: iqtisadiyyatın ağardılması, xüsusən də vergi nəzarətinin zəifliyi ilə xarakterizə olunan problemli sahələrdə. Bu səbəbdən, həmin kampaniyanın sonu sosial proqramın sonu və ya sosial müavinətlərin götürülməsi kimi qəbul edilməməlidir”, - deyə Əmirov fikrini yekunlaşdırıb.